2 oktober 2015 / Taal
Kunsttaal in films en series spreekt tot de verbeelding. Een hilarische scene in mijn favoriete sitcom The Big Bang Theory is de huwelijksvoltrekking van Howard (Wolowitz) en Bernadette (Rostenkowksi). Star Trek-fanaat Sheldon (dr. Cooper) heeft dan al geprobeerd om de uitnodiging voor de bruiloft in het Engels én Klingon op te stellen, maar dat wist de bruid nog net te voorkomen. Tijdens de ceremonie – waarbij alle vrienden van het bruidspaar als ambtenaar van de burgerlijke stand optreden – grijpt Sheldon zijn kans en begint met een paar tongbrekers in het Klingon.
Klingon is een bedachte taal, net als het Esperanto en nog een handvol andere kunsttalen. Bedenker van Klingon is Mark Okrand, die werkte in opdracht van de studio waar Star Trek werd opgenomen. Klingon is de taal van de Klingons, het gelijknamige buitenaardse volk in deze televisieserie. Klingon heeft een eigen grammatica met de OVS-volgorde (Object-Verb-Subject) als standaardvorm. Hierbij komt het lijdend voorwerp in een zin voor de persoonsvorm te staan en het onderwerp erachter. Een mooie manier om een taal een flink buitenaards karakter te geven. In het Klingon zeg je niet: ‘Ik had het boek in een dag gelezen’ maar ‘Het boek had ik in een dag gelezen’. Doe dat systematisch, bedenk daarbij woorden met flink wat medeklinkers en klanken die een westerling niet kent en je hebt al snel iets dat inderdaad klinkt alsof het van een andere planeet komt.
Klingon is niet de enige filmtaal met een behoorlijke schare fans. Sinds de Lord of the Rings-filmcyclus zijn het Elvish (de Elventaal) en zijn varianten een stuk bekender geworden. Geestelijk vader is schrijver (en taalkundige) J.R.R. Tolkien. Hij was gespecialiseerd in Oudengels en zeer geïnteresseerd in Fins, iets wat ongetwijfeld doorwerking heeft gehad in deze bedachte talen.
George R.R. Martin bedacht de kunsttaal Dothraki, die gesproken wordt in de fantasyboekenserie A Song of Ice and Fire. HBO baseerde op deze boeken de hitserie Game of Thrones. Ten behoeve van de televisieserie werd de taal volledig uitgewerkt door de Amerikaanse taalkundige David Peterson. Hij schreef een complete grammatica en stelde een woordenboek van ruim drieduizend woorden samen. Dothraki is een mix van Russisch, Estisch, Inuktitut (de taal van de Inuit in Canada) en Swahili. Allemaal talen die voor een Europeaan of Amerikaan voldoende exotisch zijn om te verbinden met een fantasiewereld.
Star Trek heeft nog steeds een grote groep fans – de Trekkies – waardoor Klingon gek genoeg meer gesproken en gelezen wordt dan sommige niet-bedachte, levende talen. Dat zal niet in de laatste plaats te danken zijn aan het Klingon Language Institute, waar je de taal kunt leren. Overigens is Esperanto de meest gesproken kunsttaal. Deze taal is weliswaar geen filmtaal, maar in het verleden wel regelmatig terug te vinden geweest op het witte doek. Naast enkele obscure films die volledig Esperanto-gesproken zijn, hoor je deze taal als een variant van het Kryptoons in een Superman-animatiefilm. In The Great Dictator (1940) van Charly Chaplin zijn de naamborden op de winkels in het getto in het Esperanto weergegeven.
Esperanto is nooit echt doorgebroken, ondanks dat het volgens de pleitbezorgers ervan niet moeilijk is om te leren. Dat laatste is van Klingon in ieder geval niet te zeggen. Wie daarover twijfelt, kan het best een voorstelling van Hamlet in Klingon bezoeken.
Contentbureau.nl spreekt toevallig ook een eigen taal: heldere taal. Wil je voorbeelden zien? Neem contact met ons op.
Headerafbeelding: Flickr/anneheathen